Τα γιατροσόφια της ελληνικής χλωρίδας

Φαρμακευτικά φυτά, τα οποία χρησιμοποιούνταν εμπειρικά από πρακτικούς γιατρούς κι από τις... γιαγιάδες μας εδώ και χιλιετίες, αποτελούν την πρώτη ύλη για την φαρμακοβιομηχανία Δρούσαν για χρόνια ανενόχλητοι στην ελληνική επαρχία και τα νησιά. Χωρίς ανταγωνισμό, επιστήμονες και ερευνητές από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ είχαν το μονοπώλιο στην επιστημονική έρευνα για τις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών, που εξαπλώνονται απ’ άκρου εις άκρον στην ελληνική γη. Μέχρι που οι Έλληνες συνάδελφοί τους αποφάσισαν να ασχοληθούν σοβαρά.
Ξαναβρήκαν την αγγουρίτσα και τον δακτυλίτη (που βοηθούν στις παθήσεις της καρδιάς), την αρμπαρόριζα, την ασφάκα, τη βαλεριάνα (ηρεμιστικό), τη δάφνη, το δενδρολίβανο, το δίκταμο της Κρήτης, τον δυόσμο, το θυμάρι, τη λεβάντα, τη λυγαριά, το μελισσόχορτο, τη μυρτιά, τη ρίγανη, τη μέντα ή την τσουκνίδα. Περιέγραψαν το χημικό προφίλ των φυτών, ανέλυσαν τις ουσίες που εκκρίνουν και είδαν - με μεγάλη έκπληξη - πως πολλά από αυτά μπορούν ακόμη και να δημιουργήσουν ισχυρή αντίσταση στη γήρανση των κυττάρων.
Οι Έλληνες επιστήμονες μπορούν πια να πουν με σιγουριά πως η ασφάκα - για παράδειγμα - βρίσκεται ανάμεσα στα φυτά εκείνα που εκκρίνουν αντιοξειδωτικές ουσίες, ικανές να προκαλέσουν ανάσχεση της κυτταρικής γήρανσης.
Η μεταπτυχιακή φοιτήτρια Αναστασία Νικολακάκη, από τον Τομέα Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής, έχει μελετήσει και αναλύσει περισσότερα από 80 είδη φυτών. Σήμερα είναι μέλος ενός... επιστημονικού κονσόρτσιουμ που φιλοδοξεί να κατακτήσει τη συγκεκριμένη γνώση και να καθοδηγήσει την έρευνα.
Με αυτόν τον στόχο, έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους το Πανεπιστήμιο Αθηνών (ο επίκουρος καθηγητής κ. Νίκος Χριστοδουλάκης και η κ. Νικολακάκη, από τον Τομέα Βοτανικής του Τμήματος Βιολογίας και η κ. Αικατερίνη Χαρβάλα, καθηγήτρια στον Τομέα Φαρμακογνωσίας του ιδίου Τμήματος), το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (και ο κ. Ευστράτιος Γκόνος) και η ελληνική φαρμακευτική εταιρεία «Φαμάρ».
«Έχουμε ήδη δημιουργήσει ένα σημαντικό αρχείο με τα χαρακτηριστικά του κάθε φυτού και από εδώ και στο εξής εστιάζουμε την προσοχή μας σε εκείνα που θα πρέπει να αναλυθούν περισσότερο, γιατί φαίνεται πως κρύβουν... θησαυρούς», εξηγεί ο κ. Χριστοδουλάκης. Αναφέρεται στη δράση των φυτών ενάντια στην κυτταρική γήρανση και τα φυτά που έχουν ήδη ξεχωρίσει οι ειδικοί και θα είναι και τα πρώτα που θα αποτελέσουν αντικείμενο εκτενέστερης μελέτης είναι η ασφάκα, ο βασιλικός, το δίκταμο της Κρήτης, το θυμάρι, η μέντα και η ρίγανη.
Η μισή Ευρώπη «φυτρώνει» στην Ελλάδα
Ολόκληρη η Μεσόγειος είναι γεμάτη από φαρμακευτικά φυτά. Η Ελλάδα έχει ένα ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα: είναι χωρισμένη σε πολλά κομμάτια, γεωγραφικά, κι έτσι τα φυτά αυτά βρήκαν χώρο, όπου απομονώθηκαν και είχαν την ευκαιρία να εξελιχθούν. Όπως εξηγεί ο επίκουρος καθηγητής στον Τομέα Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Νίκος Χριστοδουλάκης, η περίπτωση της χώρα μας είναι μοναδική.
«Τα μισά από τα φυτά της ευρωπαϊκής χλωρίδας εντοπίζονται στη χώρα μας. Πρόκειται για περίπου 5.000 ταξινομικές μονάδες, κι από αυτές 500-600 έχει αποδειχθεί πως κρύβουν πολύ μεγάλη φαρμακευτική αξία. Είναι τα φυτά που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης, εκείνα που αναφέρουν ο Γαληνός και ο Διοσκουρίδης και που μέσα στη δίνη των χημικών εργαστηρίων ξεχάστηκαν, για να αποκτήσουν και πάλι αξία, τις τελευταίες δεκαετίες».
Τα χαρακτηριστικά και οι ιδιοτροπίες του μεσογειακού οικοσυστήματος «αναγκάζουν» τα φυτά να αποκτούν φαρμακευτικές ιδιότητες. Για εκείνα, αυτό που σε μας φτάνει ως ίαμα, είναι το όπλο τους σε έναν προσωπικό αγώνα επιβίωσης, κάτω από συνθήκες έντονου στρες. «Και μάλιστα, διαφορετικού στρες, ανάλογα με την εποχή», τονίζει ο κ. Χριστοδουλάκης. «Το καλοκαίρι δοκιμάζονται από την ξηρασία, τις υψηλές θερμοκρασίες, την υψηλή αφυδάτωση στην ατμόσφαιρα και το έδαφος καθώς και την υψηλή ακτινοβολία. Τον χειμώνα πάλι, καλούνται να αντιμετωπίσουν θερμοκρασίες χαμηλές (συχνά υπό του μηδενός) και ότι αυτό συνεπάγεται για το σύστημά τους.
Ως άμυνα, λοιπόν, παράγουν ουσίες που τα βοηθούν να αποφύγουν την αφυδάτωση, τους κινδύνους από τα έντομα, την ηλιακή ακτινοβολία και την ξηρασία. Κι αυτές οι ουσίες είναι οι φαρμακευτικές για εμάς»
ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ
Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν ως ώκιμον, ενώ κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους πέραν της φαρμακευτικής και αρτυματικής χρήσης του διαδόθηκε πολύ και ως καλλωπιστικό φυτό. Από τα φύλλα του βασιλικού αποστάζεται αιθέριο έλαιο, το βασιλικέλαιο, το οποίο έχει όμορφο άρωμα, περιέχει διάφορα δραστικά συστατικά μεταξύ των οποίων και η λιναλοόλη, ένα αποτελεσματικό εντομοαπωθητικό. Το φυτό πρέπει να κόβεται πριν αρχίσει η άνθηση και να ξηραίνεται σε χαμηλές θερμοκρασίες. Από τα άνθη και τα φύλλα του παράγεται ένα αφέψημα διουρητικό και καταπραϋντικό των στομαχικών και εντερικών παθήσεων.
ΔΙΚΤΑΜΟ
Το πιο γνωστό είδος είναι το Ορίγανον ο δίκταμος (Οriganum dictamnus) ή δίκταμο της Κρήτης, με τα γκριζοπράσινα, χνουδωτά φύλλα, το οποίο πολλοί βράζουν και πίνουν αντί για τσάι. Εκτός από εξαιρετικό αφέψημα, το δίκταμο έχει και θεραπευτικές ιδιότητες. Είναι αντισηπτικό, επουλωτικό τραυμάτων, καταπραϋντικό του πεπτικού συστήματος, χρησιμοποιείται κατά της γρίπης και του κρυολογήματος. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι στην Κρήτη όταν οι Κρητικοί τόξευαν τα άγρια κατσίκια και δεν κατάφερναν να τα σκοτώσουν αλλά τα πλήγωναν, αυτά μασούσαν δίκταμο για να γλείψουν στη συνέχεια τις πληγές τους και έτσι να θεραπευθούν.
ΘΥΜΑΡΙ
Το θυμάρι είναι ένα από τα 120 περίπου είδη του γένους θύμος - ένα από τα φυτά που ο Θεόφραστος είχε ονομάσει φρύγανα. Ο Αριστοφάνης στους «Αχαρνής» αναφέρει ότι στη φτωχή Αττική γη φυτρώνει το θυμάρι και το φασκόμηλο και ο Διοσκουρίδης αναφέρει τις χρήσεις του τόσο ως αρτύματος όσο και ως φαρμακευτικού φυτού. Από τα άνθη του παίρνουμε με απόσταξη αιθέριο έλαιο, το θυμέλαιο, το οποίο περιέχει μια ισχυρά αντισηπτική χημική ένωση, τη θυμόλη. Μερικές φορές τα θυμάρια καλλιεργούνται ακριβώς για την παραγωγή αιθερίου ελαίου.
Από τους αρχαίους χρόνους, το θυμάρι χρησιμοποιείται ως φάρμακο. Συνιστάται για την καταπολέμηση πολλών μολυσματικών ασθενειών του γαστρεντερικού σωλήνα, των ουροφόρων αγωγών και των πνευμόνων. Με το βρασμένο θυμάρι καταπολεμούσαν αποτελεσματικά την ψώρα. Το αιθέριο έλαιό του (θυμόλη) χρησιμοποιείται σε οδοντόπαστες, σε σαπούνια και σε αντισηπτικά παρασκευάσματα. Χρησιμοποιείται επίσης στην κτηνιατρική και ως μυρωδικό στη μαγειρική.
ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ
Οι τρίχες της τσουκνίδας είναι στην πραγματικότητα λεπτοί, μυτεροί γυάλινοι σωλήνες που μοιάζουν με τη βελόνα μιας σύριγγας. Το πάνω, μυτερό άκρο τους είναι καλυμμένο με ένα εύθραυστο κυστίδιο, ενώ το κάτω άκρο τους είναι ελαφρώς διογκωμένο και καλύπτεται από μια ομάδα μικρότερων κυττάρων, τα οποία δίνουν στη βάση της τρίχας κάποια ελαστικότητα. Το διογκωμένο κάτω άκρο της τρίχας περιέχει δραστικές ουσίες (ισταμίνη, μυρμηκικό οξύ και ακετυλχολίνη). Όταν κάποιος αγγίξει την τρίχα τότε η πίεση που ασκείται οδηγεί την τρίχα μέσα στο δέρμα, το μαλακό άκρο της σπάζει και η βάση της πιέζεται ώστε να αδειάσει το περιεχόμενο μέσα στο δέρμα - όπως ακριβώς μια σύριγγα. Οι δραστικές ουσίες που η τρίχα απελευθερώνει στο δέρμα προκαλούν την εξαιρετική ενόχληση και τον ερεθισμό που ακολουθεί το τσίμπημα της τσουκνίδας.
Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τις τσουκνίδες σπουδαία φυτά από φαρμακευτική άποψη. Ο Ησίοδος προέτρεπε τους συγχρόνους του να τρώνε τις τσουκνίδες βρασμένες προκειμένου να μπορούν να αντιμετωπίσουν όλες τις ασθένειες. Και σήμερα ακόμα θα βρούμε πολλές συνταγές που περιλαμβάνουν τις τσουκνίδες. Χρησιμοποιούνται ως φαρμακευικά φυτά, επειδή ο χυμός τους είναι στυπτικός και αποτελεί εξαιρετικό φάρμακο για την άμεση ανάσχεση της ρινορραγίας. Συλλέγεται και ξηραίνεται ολόκληρο το φυτό. Στα καταστήματα που πωλούν βότανα διατίθεται σε μείγμα με λεμονόχορτο για την παρασκευή ενός εξαιρετικά εύγευστου ροφήματος.
ΜΕΛΙΣΣΟΧΟΡΤΟ
Ως μελισσόχορτα είναι γνωστά θαμνώδη, πολύκλαδα φυτά με μικρά, κιτρινωπά και αρωματικά άνθη. Το φυτό που ευδοκιμεί στη χώρα μας είναι η μέλισσα η φαρμακευτική (Μelissa officinalis) ή μελισσόχορτο, του οποίου το ύψος φθάνει τους 80 πόντους και ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο. Σε μερικές περιοχές, μάλιστα, ονομάζεται και κιτρονέλα, επειδή οι τρυφεροί βλαστοί και το φύλλο του έχουν μυρωδιά λεμονιού. Στην πρακτική ιατρική το μελισσόχορτο χρησιμοποιείται ως τονωτικό, αντισπασμωδικό, αντιρρευματικό, ορεκτικό και αντιασθματικό. Συνιστάται κυρίως για να αντιμετωπισθούν πόνοι και σπασμοί του στομάχου, κωλικοί, δυσπεψίες, εμετοί λόγω εγκυμοσύνης, νευρικές κρίσεις, πόνοι των δοντιών, κ.ά. Επίσης, όταν οι μελισσοκόμοι θέλουν να πιάσουν ένα καινούργιο σμάρι από μέλισσες τρίβουν με φύλλα μελισσόχορτου τα εσωτερικά τοιχώματα της κυψέλης, για να αποκτήσει ωραίο άρωμα και να προσελκύσει τις μέλισσες. Χρησιμοποιείται ακόμη στην αρωματοποιία και σε εντομο- απωθητικές λοσιόν.
ΔΥΟΣΜΟΣ
Το αρωματικό φυτό ανήκει στο γένος μέντα (Μentha) και καλλιεργείται στις εύκρατες περιοχές για το αιθέριο έλαιό του (ηδυοσμέλαιο), αλλά και γιατί χρησιμοποιείται ευρύτατα στη μαγειρική. Το ηδυοσμέλαιο περιέχει ως δραστικό συστατικό την καρβόνη σε ποσοστό 50%. Στη φαρμακευτική χρησιμοποιούνται τα ξερά φύλλα του δυόσμου από τα οποία παρασκευάζεται αφέψημα με τονωτικές, διεγερτικές και αντισπασμωδικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται επίσης κατά της δυσπεψίας, των νευρικών διαταραχών, των ταχυκαρδιών και των πόνων στο στομάχι και τη χοληδόχο κύστη.

πηγή:ΤΑ ΝΕΑ